O dochodach JST

W spotkaniu z miastami województwa zachodniopomorskiego wzięli udział przedstawiciele samorządów miejskich, m.in. z: Golczewa, Koszalina, Połczyna-Zdrój, Pyrzyc, Szczecinka, Trzebiatowa i Wałcza. Pełnomocnik Zarządu ds. legislacyjnych, Marek Wójcik omówił kwestie dotyczące finansów samorządowych. Odniósł się m.in. do udostępnionej publicznie informacji w sprawie często zaniżonych kwot, które JST mają otrzymać z budżetu państwa na 2026 rok, co wzbudziło w wielu miejscach wzburzenie. Sekretarz strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego uspokajał, że należy poczekać 2 tygodnie na to, aż Ministerstwo Finansów przekaże propozycje wysokości udziałów gmin we wpływach z podatków PIT i CIT, a także informacje o kwotach subwencji ogólnych czy dane dotyczące prognozowanych dochodów podatkowych. - Tylko dane podane przez resort finansów stanowią podstawę do przygotowania budżetów samorządowych na kolejny rok i pozwalają na planowanie finansów przez jednostki samorządu terytorialnego – zapewniał M. Wójcik. Przy okazji przypomniał, że toczą się rozmowy na temat przywrócenia dostęp do danych, którymi dysponują Urzędy Skarbowe. Dochody JST na 2026 roku to kwota 275 mld zł, w stosunku do 2025 roku to wzrost o 23 mld zł. W przyszłym roku gminy otrzymają (PIT, CIT, subwencja, rozliczenie CIT) 118,1 mld zł (o 11 mld zł więcej niż w 2025 roku), a miasta na prawach powiatu – 91,1 mld zł (8,2 mld zł więcej). Sekretarz strony samorządowej KWRiST przypomniał, że w połowie 2026 roku będzie przeprowadzone monitorowanie ustawy i zaproponowane zmiany (determinanty, liczba mieszkańców, rezerwy). Należy uszczelnić system, potrzebne są wyliczenia z miast – zwracał uwagę M. Wójcik.

Przegląd prac legislacyjnych

Pełnomocnik Zarządu ZMP ds. legislacyjnych mówił też o działaniach podejmowanych na rzecz lepszych przepisów dla miast w Parlamencie czy na KWRiST, dotyczących m.in.: ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz niektórych innych ustaw dotyczącego jakości wody (w Senacie będą zgłaszane poprawki dotyczące odpowiedzialności za jakość wody w przyłączach czy zniesienia ograniczeń korzystania z wody) czy taryf (prace nad złagodzeniem rządowej ustawy), planowania przestrzennego (część poprawek w ustawie deregulacyjnej - UD13, reszta w nowym projekcie poselskim, brak zgodny na wydłużanie WZT-ek). M. Wójcik podkreślał, że w kwestii bonu ciepłowniczego, który wprowadza ustawa nieopiniowana przez stronę samorządową, konieczne jest informowanie, kto ma prawo go dostać (warunki – dochody i ciepło systemowe). Poinformował samorządowców z miast, że na posiedzeniu strony samorządowej oraz Zespołu Finansów KWRiST, został złożony wniosek o przywrócenie rezerwy drogowej wynikającej z art. 90 ustawy o dochodach i przedłużenie jej obowiązywania na lata przyszłe.

Postulaty samorządowe

M. Wójcik wypowiedział się ponadto na temat zmian w programie finansowania obrony cywilna – nie ma szans na środki niewygaszane, ale od 2026 roku ma być to 5-letni program. Jego zdaniem, w kolejnej edycji muszą być zapewnione pieniądze na zakup samochodów czy etaty z zakresu obrony cywilnej, ponieważ trzeba wykształcić korpus ludzi, którzy będą się tym zajmować w miastach.

Arkadiusz Chęciński, reprezentujący ZMP w KWRiST mówił również o finansowaniu oświaty, które jest jawnym oszukiwaniem samorządów, a także o poparciu ZMP dla senackiej propozycji zmian ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (druk nr 393). Celem tej nowelizacji jest powrót do rozwiązań prawnych obowiązujących przed wprowadzeniem zmian w ustawie z dnia 7 czerwca 2001 r.

Samorządowcy z województwa zachodniopomorskiego zgłosili problemy, którymi mógłby zająć się Zarząd. Chodzi o brak m.in.: uzgodnień na posadowienie nowych wiatraków na terenach strefy TSA, spójności między województwami w kwestii funduszy drogowych (za duża uznaniowość) czy trudności w udostępnianiu danych przez powiaty (dostęp powinien być bezpośredni i na bieżąco aktualizowany).

Najem senioralny do dopracowania

Podczas posiedzenia w Kołobrzegu w sprawie projektu ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (UD239), wprowadzającego umowę najmu senioralnego jako nowego rozwiązania, zdecydowano o przekazaniu uwag z miast. Zgodnie z projektem, umowa najmu senioralnego byłaby zawierana z gminą i dawałaby możliwość przeniesienia się osobom starszym do lokalu bez barier architektonicznych. Seniorzy, którzy zdecydują się na skorzystanie z tego rozwiązania, oddadzą tymczasowo swoje mieszkania do użytkowania gminie, a w zamian otrzymają takie, które będzie dostosowane do ich potrzeb. Samorządy natomiast będą mogły podnajmować wynajęte od osoby starszej mieszkanie stanowiące jej własność. Jeśli senior zrezygnuje z wynajmu od gminy, mieszkanie stanowiące jego własność zostanie mu zwrócone. Zainteresowani seniorzy będą jednak musieli spełnić kilka warunków – wiek 60+ i zamieszkanie we własnych mieszkaniach umiejscowionych w budynkach bez windy, na co najmniej czwartej kondygnacji naziemnej (czyli co najmniej na 3. piętrze). Członkowie Zarządu dobrze ocenili pomysł wsparcia seniorów, ale uznali, że wymaga on jednak dopracowania. Wyzwaniem dla samorządów mogą bowiem okazać się np. kwestie infrastrukturalne. Chodzi o dostępność mieszkań na parterze lub z dostępem do windy. Ważne dla osób starszych jest też to, aby miały w pobliżu tych lokali sklepy i przychodnie. Spełnienie tych wszystkich warunków może być dla samorządów najtrudniejsze. Wyrażono wątpliwość, czy niektóre lokale nie będą wymagały remontu, co spowoduje ponoszenie kosztów przez JST (ze środków własnych).

Finanse do zmiany

W kwestii projektu ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (UD100) członkowie Zarządu postanowili, żeby nie opiniować tej propozycji, ale przekazać uwagi z miast do jej twórców, aby mogli je uwzględnić jako autopoprawki na kolejnych etapach prac legislacyjnych. Wyrażono ponadto wątpliwość dotyczącą zasadności wprowadzenia obligatoryjnego audytu. Projekt zakłada bowiem wprowadzenie obowiązku składania Ministrowi Finansów oświadczenia o stanie kontroli zarządczej przez ministrów kierujących działami administracji rządowej i kierowników jednostek sektora finansów publicznych, w tym JST oraz opracowywaniu na ich podstawie corocznej opinii na temat stanu kontroli zarządczej w sektorze finansów publicznych.

Z kolei negatywną opinię wydano wobec projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (UD304). Samorządowcy z miast ponownie domagają się rezerwy drogowej i powtarzają argument, że zadania miast na prawach powiatu powinny stanowić sumę dla gmin i powiatów. Zwracają uwagę na to, że nie są realizowane postulaty, które ustalono podczas rozmów ze stroną rządową o dochodach. Zarząd ZMP postuluje, aby ponownie pochylić się nad kwestią potrzeb oświatowych i sposobu ich wyliczania.

Pozytywnie o zniesieniu dwukadencyjności i uproszczeniach dla przedsiębiorców

Zasiadający w Zarządzie pozytywnie zaopiniowali projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych (druk senacki nr 399), który znosi zasadę dwukadencyjności, a także projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (UD 299). 

W tym drugim chodzi o indywidualne stawki amortyzacyjne dla wytworzonych we własnym zakresie środków trwałych dla średnich, małych i mikro przedsiębiorców. Proponowane zmiany zakładają uproszczenie zasad korzystania z amortyzacji na podstawie poprzez rezygnację z kryterium wskaźnika zamożności oraz pozostawienie jedynie przesłanki przeciętnej stopy bezrobocia jako warunku lokalizacyjnego do skorzystania z preferencyjnej amortyzacji. Miasto Białystok wskazało, że usunięcie wskaźnika zamożności gminy jako kryterium lokalizacji inwestycji oznacza, że więcej przedsiębiorców będzie mogło skorzystać z preferencyjnej amortyzacji w gminach o wysokim bezrobociu, nawet jeśli wskaźnik ich „zamożności” jest relatywnie wyższy, co może zwiększyć atrakcyjność inwestycyjną niektórych gmin, będących w gorszej sytuacji gospodarczej i tym samym przełożyć się w dłuższym okresie na rozwój lokalny. 

Podobną opinię z uwagami otrzymał projekt ustawy o usprawnieniu procesu inwestycyjnego w zakresie kluczowych inwestycji infrastrukturalnych (UD262). Zwrócono uwagę, że katalog nie jest pełny – pominięta jest Polska wschodnia oraz nie zostało uwzględnionych wiele regionalnych lotnisk.

Zarząd odstąpił od opiniowania prezydenckiego projektu o Funduszu Rozwoju Technologii Przemysłowych, wskazując, że już obecnie są możliwości finansowania tego typu przedsięwzięć.

Konieczna zmiana systemowa w rozwoju społeczeństwa obywatelskiego

Taką samą opinię otrzymał projekt ustawy o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o grach hazardowych (UD240). Wypowiedziała się w tej sprawie Komisja Partnerstwa i Dialogu ZMP, która podkreśliła, że obecna nowela jest minimalistyczna i nie odpowiada potrzebom oraz zaangażowaniu strony pozarządowej i samorządowej. Dlatego dalsze prace legislacyjne należy poszerzyć o przedstawioną propozycję dotyczącą „zlecania zadań” (rekomendowaną przez Radę Działalności Pożytku Publicznego). Nowe rozwiązanie dotyczące zlecania zadań jest dojrzałą koncepcją zmian systemowych przygotowaną przez szerokie grono ekspertów i praktyków reprezentujących środowisko samorządowe i pozarządowe. Przygotowane propozycje są konieczne do wdrożenia z uwagi na potrzebę zwiększenia odporności społecznej i wzmocnienia sektora pozarządowego, który w obliczu sytuacji kryzysowych musi mieć możliwość sprawnego działania. Zmiany te są również niezbędne z uwagi na pilną potrzebę ułatwienia partnerskiej współpracy sektora publicznego i sektora społecznego, który jest obecnie nadmiernie zbiurokratyzowany. Na szczególną uwagę zasługują propozycje nowych trybów: negocjacyjnego oraz partnerstwa publiczno-społecznego, które w znaczący sposób mogą przyczynić się do zmian w filozofii zlecania zadań publicznych, wzmacniając zarówno lokalne organizacje i samorządy, jak również ich wzajemną współpracę. Zdaniem Komisji, które Zarząd podzielił, przesunięcie ich do zapowiadanej tzw. dużej noweli UDPPiW, spowoduje, że ostatecznie mogą one utknąć w dyskusji nad wieloma problemami, które wymagają wnikliwej debaty po 20 latach funkcjonowania ustawy. Wskazano, że do przyjęcie tych rozwiązań dla JST potrzebny jest minimum roczny okres przygotowawczy. „Nie jest uzasadnione nieustanne odraczanie wprowadzenia zmian systemowych, odwołując się do argumentu ekonomicznego i braku środków finansowych. Polska ma realną szansę dołączenia do grupy G20, z szybko rozwijającą się gospodarką. W celu zapewnienia spójności społecznej, za rozwojem ekonomicznym musi iść konkretna inwestycja w rozwój społeczeństwa obywatelskiego. W przeciwnym razie całe społeczeństwo poniesie koszty zaniechania inwestycji w rozwój kapitału społecznego” - można przeczytać w opinii KPiD ZMP. 

Wsparcie dla obuwia

Członkowie Zarządu pozytywnie zaopiniowali projekty rozporządzeń: ME w sprawie akredytacji kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych, ME w sprawie rozliczania dotacji celowej na dofinansowanie funkcjonowania branżowych centrów umiejętności, RM w sprawie zasad gospodarki finansowej Funduszu Pracy, MKiŚ zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu danych ujętych na strategicznych mapach hałasu, sposobu ich prezentacji i formy ich przekazywania oraz MON w sprawie wsparcia dla organu prowadzącego oddział przygotowania wojskowego. W sprawie tego ostatniego zaproponowano wniesienie uwagi dotyczącej potrzeby objęcia dofinansowaniem dla organu prowadzącego szkołę, w której jest prowadzony oddział przygotowania wojskowego, obuwia jako elementu ubioru.

Uwagi do klimatu

W sprawie projektu Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu do 2030 r. z perspektywą do 2040 r. zdecydowano o przekazaniu uwag z miast, które dotyczą m.in. terminów trudnych do realizacji w kwestii przeprowadzenie mapowania potencjału OZE czy wdrożenie obszarów przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych, tzw. OPRO, konieczności magazynów sezonowych, funkcjonowania spółdzielni energetycznych w miastach czy dodania społeczności energetycznych (np. poprzez włączanie do klastrów energetycznych czy instalacji prosumenckich osób dotkniętych ubóstwem energetycznym, co jednocześnie wesprze autokonsumpcję i potencjalnie odciąży sieć elektroenergetyczną). Wskazywano na czasochłonność i kosztowność procesu inwestycyjnego rozwoju OZE, brak wykorzystania ciepła odpadowego (ogromny potencjał), oraz na to, że elektryfikacja nie powinna iść w parze z ograniczeniem dostępności.

Fakultatywne opłaty na cmentarzach

Prezydenci i burmistrzowie z miast członkowskich poparli projekt stanowiska w sprawie niezbędnych zmian ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zarząd ZMP postuluje przeprowadzenie inicjatywy legislacyjnej dotyczącej ustanowienia podstawy ustawowej do pobierania niektórych opłat na cmentarzach komunalnych. Podkreślono, że przedmiotowy akt prawny jest jednym z najstarszych, które obowiązują w polskim porządku prawnym (ustawa z 1959 r.!) i w wielu aspektach nie odpowiada problemom identyfikowanym przeszło 70 lat od jej wejścia w życie. Jednym z nich jest brak umocowania prawnego do naliczania opłat za korzystanie z infrastruktury cmentarnej i usług towarzyszących pochówkowi. Chodzi tu m.in. o opłaty za korzystanie z kaplic lub domu przedpogrzebowego, wjazd pojazdem na teren cmentarza, utrzymanie infrastruktury czy dodatkowe usługi pogrzebowe. Przedstawione opłaty nie są uregulowane w przedmiotowej ustawie, co budzi wątpliwości w zakresie ich stosowania a w konsekwencji uniemożliwia samorządom pobieranie świadczeń wykraczających poza sam pochówek. Taki stan prawny powoduje poważne konsekwencje, gdyż gminy są odpowiedzialne za utrzymanie cmentarzy komunalnych oraz zapewnienie infrastruktury i usług związanych z ich funkcjonowaniem, a jednocześnie pozostają pozbawione ważnego źródła finansowania tych zadań, gdyż nie mogą legalnie pobierać ww. opłat. Utrzymywanie cmentarzy bez wpływów z przedmiotowych opłat jest dla wielu samorządów istotnym wyzwaniem.

Działania Fundacji na rzecz miast

W trakcie posiedzenia Zarządu Ryszard Grobelny, prezes Fundacji Miasto oraz Justyna Pietrzykowska, dyrektor Fundacji przedstawili sprawozdanie z działalności. Prowadząca działalność gospodarczą od października 2022 roku Fundacja realizuje szereg projektów dotyczących doradztwa, raportów, szkoleń, konferencji i spotkań. Aplikuje również do zewnętrznych projektów - obecnie uzyskano wsparcie w ramach projektu Erasmus. W ramach działalności statutowej wspiera też ZMP i zrzeszone miasta w bieżącej działalności (analizy podstawowych trendów, np. zmiany w planowaniu przestrzennym, transformacji energetycznej i cyfryzacji administracji publicznej) czy przy konferencjach (zarówno organizowanych, jak i wspieranych przez ZMP). Dla miast członkowskich są stosowane rabaty w zakresie świadczonych usług. Obecnie Fundacja wspiera zakup wyposażenia dla biura ZMP.

Zarząd ZMP, obradujący w Kołobrzegu, przyjął w poczet miast członkowskich 390. miasto – leżącą w województwie lubuskim Iłowę.

Przed posiedzeniem Zarządu odbył się briefing prasowy „Związek dla rozwoju miast i bezpieczeństwa ich mieszkańców”, w którym wzięli udział: Anna Mieczkowska, prezydentka Kołobrzegu, sekretarz ZMP, Arkadiusz Chęciński, prezydent Sosnowca, wiceprezes ZMP, Magdalena Czarzyńska-Jachim, prezydentka Sopotu, skarbniczka ZMP,  Tomasz Klim, zastępca prezydenta Białegostoku oraz Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP. Mówiono m.in. o mieszkalnictwie (najem krótkoterminowy i senioralny), regulacjach dotyczących taryf za wodę i ścieki oraz jakości wody, a także o wdrażaniu ustawy o bonie ciepłowniczym.

Joanna Proniewicz, rzecznik prasowa ZMP