Stanowisko Zarządu Związku Miast Polskich do poselskiego projektu

ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy

o funduszu sołeckim

Zarząd Związku Miast Polskich wspiera wszelkie inicjatywy zorientowane na wzmocnienie roli inicjatyw obywatelskich w gminach, czemu w przeszłości dawano wyraz w szeregu wystąpieniach i stanowiskach Związku.

Niewątpliwie jednak trudno zgodzić się z nadmiarowym wyposażeniem organów jednostki pomocniczej w kompetencje i uprawnienia, które powodują, że jednostki pomocnicze przybierają kształt kolejnego szczebla samorządu terytorialnego. Równocześnie funkcja społeczna, jaką pełnią organy jednostek pomocniczych, zbliża się do funkcji organu administracji publicznej.

Na mocy przepisów Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego, zarządza swoim mieniem i bierze odpowiedzialność za gospodarowanie środkami publicznymi.

Oczywistym jest więc, że aktywność legislacyjna zorientowana powinna być na to, by gminy w większym stopniu samodzielnie decydowały o swoim ustroju. W tym kontekście, kluczowe znaczenie ma fakultatywny charakter uprawnienia do tworzenia jednostek pomocniczych oraz przesądzania o ich roli i zakresie funkcjonowania.

Proponowane przepisy zawarte w projekcie ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz ustawy o funduszu sołeckim (druk nr 610), traktujące o narzuceniu gminom obowiązków finansowych względem jednostek pomocniczych należy uznać za nieuzasadnione.

Przyznawanie diet, zwrotu kosztów ponoszonych podczas wykonywania funkcji, decydowanie o tym, czy powołany zostanie fundusz jednostki pomocniczej, jak również zakres i formuła ubezpieczenia OC organu wykonawczego jednostki, w tym sposób jego sfinansowania, powinny pozostawać w gestii swobodnej, niezwiązanej decyzji danej jednostki samorządu terytorialnego. Zwłaszcza, że każde z powyższych rozwiązań wiąże się z finansowymi konsekwencjami dla budżetów lokalnych i dodatkowymi obciążeniami organizacyjnymi samorządów.

Jednostki pomocnicze nie mogą samodzielnie podejmować czynności prawnych, dlatego za nieuzasadnioną uznajemy propozycję przyznania ich organom uprawnienia do zawierania umów wynikających z zarządzania mieniem komunalnym.

W kontekście dobrych doświadczeń z działania Funduszu Sołeckiego, uważamy, że podobny, dobrowolnie tworzony przez rady gmin, mechanizm wsparcia finansowego jednostek pomocniczych powinien zostać utworzony dla osiedli i dzielnic. Na podobnych także zasadach powinien być dofinasowany z środków budżetu państwa.

Wymienione powyżej zastrzeżenia dotyczą także rozwiązań rozważanych w trakcie prac Zespołu Roboczego ds. jednostek pomocniczych, powołanego przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Nie negując potrzeby wzmacniania demokracji lokalnej i społeczeństwa obywatelskiego na obszarach wiejskich oraz pozytywnie oceniając działanie Funduszu Sołeckiego, zwracamy uwagę na pewne zagrożenia wynikające z propozycji zgłaszanych podczas prac tego Zespołu.

Unifikacja rozwiązań dotyczących sołectw w stosunku do osiedli i dzielnic, wydaje się być zbyt daleko idącą. Tym bardziej jeśli wiązać miałaby się z tworzeniem i gospodarowaniem przez jednostki pomocnicze funduszem odrębnym od budżetu gminy. Wiązało by się to z ograniczeniem swobody samostanowienia organów gminy oraz wpływu na działania podejmowane na jej terenie.

Za ponadwymiarowe uważamy tworzenie tzw. komitetów rozwoju jednostek pomocniczych w dzielnicach i osiedlach. Istniejące rady i zarządy dzielnic/osiedli są wystarczające dla skutecznej realizacji celów, dla których powoływane są tego typu jednostki pomocnicze.

Naszym zdaniem natomiast należałby by rozważyć, czy te rozwiązania nie powinny zostać przniesione na poziom sołectwa, gdzie obecnie np. rada sołecka ma marginalne znaczenie i uprawnienia.

Poznań, 12 września 2025 r.