14 i 15 grudnia Wałbrzych stał się areną centralnych obchodów 80. rocznicy włączenia Ziem Zachodnich i Północnych do Rzeczypospolitej Polskiej. W wydarzeniach wzięli udział m.in. Olga Tokarczuk i premier Donald Tusk.

W tych dniach Wałbrzych tonął w biało-czerwonych flagach. Przypominały one o wspólnocie, historii i wartościach, które łączą Polaków. To ważny czas dla miasta, regionu i całej Polski.

- Powoli odchodzi pokolenie naszych dziadków, rodziców, którzy tworzyli naszą tożsamość ziem północnych i zachodnich po 1945 roku. Mamy ogromne osiągnięcia; chcemy o nich opowiedzieć, ale chcemy też podsumować te opowieści, które za chwilę staną się już tylko historią, bo świadków tamtych wydarzeń bardzo szybko ubywa – mówił zapraszając na obchody prezydent Wałbrzycha Roman Szełemej.

Śląsk, Pomorze Zachodnie oraz Warmia i Mazury to tereny, które powróciły do Polski po 1945 roku. Ziemie Zachodnie i Północne stanowią wyjątkowy obszar na mapie Polski – ich historia to splot wielowarstwowych narracji, z których każda pozostawiła trwały ślad w krajobrazie, kulturze i tożsamości lokalnych społeczności. Na tych ziemiach powojenne dziedzictwo splecione z dramatycznymi procesami migracyjnymi po 1945 roku odgrywa ogromną rolę. Dziś stanowią one blisko 1/3 obszaru naszego kraju.

Obecny na uroczystościach w Wałbrzychu Prezes Rady Ministrów Donald Tusk w swoim wystąpieniu podkreślił, że to właśnie tutaj rodziła się Polska – Polska Piastowska – i że nie jest to hasło ani propaganda, lecz zobowiązanie wobec historii i przyszłych pokoleń. Premier mówił o sile polskiego narodu, o wyzwaniach współczesności oraz o tym, że Polska może i powinna być liderem. Zwrócił uwagę, że ziemie zachodnie i północne to dziś miasta będące w europejskiej czołówce, a dbanie o dziedzictwo tych miejsc jest naszym wspólnym obowiązkiem.

- Mamy prawo do dumy nie tylko dlatego, że dzisiaj Ziemie Zachodnie i Północne są jednym z najbardziej kwitnących obszarów w całej Unii Europejskiej. Mamy także prawo do dumy, bo Polska budzi dziś szacunek i respekt na całym świecie - podkreślił szef rządu. Musimy jednak czuwać, aby dramatyczna historia Polski nigdy się nie powtórzyła. - Nigdy więcej wojny - apelował Prezes Rady Ministrów.

Wybrzmiały także słowa o jedności: - Nie ma w Polsce miejsc ani regionów lepszych i gorszych. Nie może być „Polski A” i „Polski B”. Nie ma regionów zasługujących na więcej czy lepiej. Ziemie Zachodnie i Północne zasługują na takie samo traktowanie. I nikt nigdy nie powinien czuć się gorszy z powodu historii – powiedział Donald Tusk. I zapowiedział, że przyszły rok będzie czasem wyrównania szans tak, aby nikt nigdy nie mógł powiedzieć, że Ziemie Zachodnie i Północne są terenami „zapomnianymi”. - Mogę Wam z czystym sumieniem i z pełnym przekonaniem obiecać, że 2026 rok będzie wyrównaniem tych możliwości i pomocy tam, gdzie ona jest niezbędna.

Więcej

Gościnią wydarzenia była laureatka Nagrody Nobla Olga Tokarczuk. Pisarka urodzona w Sulechowie, który do 1945 r. leżał w granicach Niemiec, odniosła się do kwestii tożsamości i doświadczenia powojennego szukania swojego miejsca przez całe społeczności. W swoim wystąpieniu przypomniała, że przedwojenna Polska była krajem wielokulturowym i otwartym, a historia ostatnich 80 lat to proces budowania nowej wspólnoty – często w trudnych okolicznościach, na styku pamięci, migracji i zmiany. - Dziś mamy wyjątkową okazję, by z namysłem odpowiedzieć sobie na pytanie, czym było te 80 lat najnowszej historii i co one znaczą dla naszej współczesnej tożsamości – powiedziała.

Jednym z kluczowych momentów wałbrzyskich uroczystości było ogłoszenie Deklaracji Piastowskiej – mocnego i jednoznacznego zobowiązania do troski o dziedzictwo ziem zachodnich i północnych oraz do odpowiedzialnego budowania przyszłości Polski. Deklaracja podkreśla, że te ziemie są fundamentem polskiej historii i państwowości. To nie hasło ani symbol, lecz wyraźne zobowiązanie: do jedności, do równego traktowania wszystkich regionów oraz do wzmacniania Polski jako wspólnoty. W dokumencie zwraca się uwagę, że Polska jest jedna, a jej siła wynika z odpowiedzialności za całość dziedzictwa – miasta, przyrodę, historię i ludzi.

Deklaracja stanowi zobowiązanie do pielęgnowania pamięci historycznej, wzmacniania dialogu społecznego oraz wspierania współpracy międzyregionalnej i ponadlokalnej. Podkreśla konieczność poszanowania dla różnorodnych tradycji i doświadczeń, które ukształtowały tożsamość tych terenów po 1945 roku. Jednocześnie wyznacza kierunki dalszego rozwoju, opartego na integracji, otwartości i zrównoważonym wykorzystaniu dziedzictwa kulturowego, społecznego i gospodarczego.

Podczas wałbrzyskich obchodów zorganizowano także konferencję z dyskusjami w panelach o historii, gospodarce, kulturze i samorządzie.

W pierwszym panelu poświęconym historii Ziem Północnych i Zachodnich, szczególną uwagę poświęcono losom przesiedleńców z Kresów, repatriantów, ludności autochtonicznej, a także osadników z różnych części Polski, których współistnienie stworzyło mozaikę kulturową bez precedensu. Wielokulturowość tych ziem to nie tylko wynik historycznych przemieszczeń, ale także świadectwo codziennego budowania wspólnoty ponad podziałami. Panel był również okazją do refleksji nad tym, jak zjawiska migracyjne wpłynęły na kształtowanie pamięci zbiorowej oraz współczesne narracje o tożsamości.

Kolejny panel poświęcony został geniuszowi gospodarczemu Ziem Zachodnich i Północnych. Po 1945 roku stały się one przestrzenią intensywnej odbudowy, eksperymentów gospodarczych oraz tworzenia nowych struktur przemysłowych i rolniczych. W warunkach powojennej niepewności oraz migracyjnego tygla zaczęły tu powstawać specyficzne formy działalności gospodarczej, czyli nowe byty gospodarcze, które nie miały przedwojennego rodowodu, ale szybko wpisały się w krajobraz ekonomiczny regionu. Dyskusja w tej części konferencji pokazała fenomen gospodarczy tych terenów, który wyrósł z połączenia zasobów odziedziczonych po przedwojennej infrastrukturze niemieckiej, polityki państwowej oraz przedsiębiorczości lokalnych społeczności. Szczególną uwagę poświęcono ważnym przedsiębiorstwom powstałym po 1945 roku, które odegrały kluczową rolę w rozwoju regionu – m.in. w przemyśle miedzi i srebra (KGHM), w przemyśle stoczniowym (Szczecin, Gdańsk), spożywczym (Okręgowe Spółdzielnie Mleczarskie, zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego), czy tekstylnym i chemicznym (np. zakłady w Elblągu, Zielonej Górze czy Policach).

Rozmawiano także o fenomenie kulturowym Ziem Zachodnich i Północnych. Panel poświęcony był refleksji nad 80-leciem życia kulturalnego na tych – obszarach, które po 1945 roku stały się przestrzenią dynamicznego tworzenia nowej rzeczywistości kulturalnej. W centrum dyskusji znalazły się procesy budowania tożsamości poprzez kulturę: od pierwszych domów kultury, bibliotek i teatrów tworzonych przez przesiedleńców, po dzisiejsze instytucje kultury kształtujące regionalną świadomość. Uczestnicy dyskusji podkreślali znaczenie ciągłości i zerwania, wielokulturowego dziedzictwa oraz oddolnych inicjatyw artystycznych i społecznych, które przez dekady stanowiły fundament budowania wspólnoty. Zastanawiali się również, jak doświadczenie migracji, oswajania przestrzeni i pamięci wpłynęło na kształt lokalnych narracji artystycznych oraz jaką rolę odgrywa kultura w długofalowym rozwoju tych ziem.

I wreszcie na zakończenie konferencji mówiono o samorządności Ziem Zachodnich i Północnych. Przypomniano, że natychmiast po odzyskaniu w maju 1990 roku autonomii przez społeczności lokalne, miasta i gminy przystąpiły do pełnienia roli samorządnego gospodarza na terenach Ziem Odzyskanych. Po blisko półwieczu podjęto rzetelny wysiłek na rzecz pełnego wykorzystania lokalnego potencjału i dynamicznego rozwoju tych terenów. Zasoby lokalne, zniszczone podczas działań wojennych i dodatkowo zdewastowane przez wyzwolicieli zaraz po zakończeniu wojny, w roku 1990 wciąż nosiły liczne ślady trudnej historii. Samorządy lokalne podjęły te wysiłki w sposób wszechstronny: gospodarując aktywnie komunalnym zasobem mieszkaniowym, wspierając rozwój gospodarczy, odnawiając obiekty zabytkowe i rewitalizując całe dzielnice miast, rozwijając potencjał turystyczny, integrując mniejszość niemiecką, a także aktywnie budując współpracę międzynarodową społeczności lokalnych.

Ideą tej sesji było pokazanie, jak polskie społeczności lokalne przywróciły tym obszarom i miejscom należną pozycję w Polsce i w Europie, w pełnym wymiarze: kształtując lokalną świadomość i umożliwiając rozwój osobisty mieszkańcom, budując rozwój materialny ku przyszłości, z poszanowaniem pamięci i dziedzictwa, z dbałością o środowisko, z odbudową atrakcyjności turystycznej.

W wałbrzyskich uroczystościach i konferencji wzięło udział ok. 500 uczestników, w tym liderzy polskich miast, m.in.: Anna Mieczkowska - Prezydent Kołobrzegu, Beata Moskal-Słaniewska - Prezydent Świdnicy, Arkadiusz Wiśniewski - Prezydent Opola, Emilian Bera - Burmistrz Jawora, Tomasz Kiliński - Burmistrz Nowej Rudy, Rafael Rokaszewicz - Prezydent Głogowa oraz Jerzy Łużniak - Prezydent Jeleniej Góry.

Organizatorzy wydarzenia:

Marszałek Senatu RP Małgorzata Kidawa-Błońska
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Marta Cienkowska
Prezydent Wałbrzycha dr Roman Szełemej

Jednym z partnerów obchodów był Związek Miast Polskich.

Zdjęcia: Wałbrzych Moje Miasto i ZMP