Tychy, Lublin i Wrocław to „Samorządowi Liderzy Zarządzania 2022”. Niepołomice, Starachowice, Zduńska Wola, Ostrów Wielkopolski, Gliwice, Siemianowice Śląskie, Częstochowa, Kielce, Poznań, Łódź oraz Gdańsk – to z kolei miasta wyróżnione w ubiegłorocznym konkursie zorganizowanym przez Związek Miast Polskich pod hasłem „Komunikacja – partycypacja – współzarządzanie”.

Jak udowodnili laureaci i wyróżnieni w tej edycji konkursu, a także jego finaliści, wiele polskich miast już dziś skutecznie włącza obywateli w proces zarządzania lokalnego.

Jak natomiast robią to samorządy w Norwegii? Tego mogli dowiedzieć się przedstawiciele 14 polskich miast, które zwyciężyły w ubiegłorocznej pierwszej edycji konkursu „Samorządowy Lider Zarządzania”. W dniach 27-31 marca uczestniczyli w wizycie studyjnej zorganizowanej przez Norweski Związek Władz Lokalnych i Regionalnych (KS) oraz Związek Miast Polskich, a sfinansowanej z tzw. „środków norweskich”.

Tematem wizyty była demokracja lokalna w Bergen i Øygarden.

Bergen to liczące 280 tysięcy mieszkańców, drugie co do wielkości po Oslo miasto położone na południowo-zachodnim wybrzeżu Norwegii. Nazywane jest bramą do fiordów i znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. To miasto słynące z deszczowej pogody – aż 200 dni w roku pada tutaj deszcz.

Bergen ma długą i ciekawą historię. Do połowy XIX w. było największym miastem i głównym portem Norwegii. W latach 1343–1560 działała tu faktoria niemieckiej Hanzy. Ostatni dom kupiecki został zamknięty w roku 1764, ponad 200 lat po załamaniu potęgi Hanzy. Od drugiej połowy XVIII w. Bergen było także ważnym ośrodkiem życia naukowego i kulturalnego kraju, które jednak mocno ucierpiało podczas II wojny światowej, kiedy spłonęła znaczna część miasta, w tym wiele zabytkowych budynków i obiektów. Obecnie jest to największy port rybacki w Norwegii, duży port handlowy i pasażerski.

Z powodu dużej ilości padających w Bergen deszczy, temat zmian klimatu i odporności miasta jest niezwykle istotny. Traktowany jest przez władze miasta jako wielkie, monumentalne wyzwanie, hydrolodzy bowiem zauważyli, że ale w ostatnim czasie ilość spadającej podczas deszczy wody wzrosła o 30 %. Dlatego władze Bergen zadają sobie i swoim mieszkańcom pytanie: Czy nadal możemy żyć jak do tej pory? Czy to w ogóle jest jeszcze możliwe? Do jakich zmian stylu życia jesteśmy skłonni, by zatrzymać zmiany klimatu? – Wydaje się, że jesteśmy w wielkiej pułapce – powiedziała Stina Oseland.

Dziś już dla władz tego miasta priorytetem nie jest zwiększanie liczby elektrycznych samochodów jeżdżących po Bergen. Obecne działania koncentrują się na tym, by w ogóle auta wyeliminować z ulic miasta. To ambitny plan założony do 2050 roku. Kolejny plan – tym razem już dla całej Norwegii – związany jest z nowymi przedsięwzięciami budowlanymi. Na poziomie krajowym trwają prace nad zapisami ustawowymi, które będą nakazywały sadzenie nowej zieleni w ślad za każdą nową inwestycję budowlaną. Już dziś nowe obiekty budować można jedynie na terenach oznaczonych na mapach kolorem szarym i brązowym; zabronione jest to na wszelkich terenach zielonych.

Takie podejście i takie wyzwania powodują, że Norwegowie mocno zwracają uwagę na kwestie sprawiedliwości klimatycznej, o których mówią m.in. dokumenty ONZ.

- Szacunek, zaangażowanie i sprawiedliwe uznawanie różnych perspektyw – to nasze zasady – mówiła podczas jednego ze spotkań w Bergen Stina Oseland, dyrektor tamtejszej Agencji ds. zmian klimatu.- Musimy cały czas starać się odpowiadać na pytanie, czy pewne grupy mieszkańców nie ponoszą zbyt wysokich kosztów tych zmian. W działania zmierzające do zmniejszenia wpływu zmian klimatu na nasze życie są wpisane konflikty. Gdy jednak będziemy słuchać ludzi, stworzymy im szanse przedstawienia swojego punktu widzenia, będzie szansa na obniżenie kosztów społecznych tych działań.

Gospodarze mówili polskim samorządowcom o tym, jak pracują, by poprawić komunikację, zaangażowanie i aktywność obywateli.

Działania skierowane do mieszkańców Bergen zaprezentowali m.in. przedstawiciele miejskiej instytucji zarządzającej wodociągami i kanalizacją, przedsiębiorstwa zagospodarowania odpadów, a także działu informacji urzędu miasta. – Chcemy komunikować jasnym, zrozumiałym językiem, budować zaangażowanie i zaufanie obywateli. Niczego nie ukrywamy przed mieszkańcami i opinią publiczną, mówimy zarówno o sukcesach, jak i porażkach – powiedział Toralf Igesund z Międzygminnego Przedsiębiorstwa Zagospodarowania Odpadów w Bergen.

Trude Haugen z Agencji ds. Wodociągów i Kanalizacji pokazała przykłady kampanii informacyjnych, animacji, filmów wykorzystywanych np. w mediach społecznościowych i innych kanałach komunikacyjnych, mówiących o kwestiach wody (awarie, naprawy), ścieków (wyrzucana do toalet żywność jest pożywką dla szczurów), mądrego korzystania z publicznych zbiorników wodnych (kampania przeciwko myciu łodzi czy samochodów na nabrzeżach). - Naszym nadrzędnym celem jest zbudowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa, pokazanie mieszkańcom, że kwestie związane z wodą w Bergen są dobrze zarządzane – podkreślała Trude Haugen.

Podczas wizyty studyjnej nie zabrakło tematu włączania w życie miasta jego młodych mieszkańców, żyjących w uboższych częściach Bergen, a także imigrantów. Polscy samorządowcy gościli w Ny-Kronhborg - Centrum Edukacji, Sportu i Kultury, które jest bijącym sercem dzielnicy Krohnviken. Powstałe 10 lat temu w sąsiedztwie stuletniej, będącej naturalnym centrum dzielnicy szkoły, realizuje program inkluzyjności, partycypacji społecznej i braku dyskryminacji. W działalność centrum, w tym także dobór tematyki zajęć, zaangażowana jest cała społeczność włącznie z rodzicami i pracownikami oraz wolontariuszami po to, by tutejszym dzieciom i młodzieży zapewnić jak najlepszą przyszłość i by ta część miasta – mająca bardzo trudną historię – stała się lepszym miejscem do życia.

Drugą gminą, która zaprosiła polskich samorządowców do siebie, było położone na zachód od Bergen Øygarden. To jednostka samorządowa, która powstała w 2020 r. w wyniku połączenia 3 gmin leżących na sąsiadujących ze sobą wyspach. Spotkanie i prezentacje odbyły sie w umiejscowionej w centrum handlowym bibliotece publicznej, w której mieści się także Centrum Usług Publicznych. To punkt, w którym mieszkańcy mogą załatwić podstawowe sprawy bez konieczności udawania się do urzędu gminy (złożyć różne wnioski, wypełnić formularze, uzyskać informacje, ale także wydrukować korespondencję z gminy czy inne potrzebne dokumenty). To ważne miejsce przede wszystkim dla starszych mieszkańców lub innych osób, które z różnych przyczyn są np. wyłączone cyfrowo. Pracuje tu pięcioro pracowników, którzy służą interesantom podstawową wiedzą potrzebną do obsługi interesantów w urzędzie gminy. Tutejszy punkt to pionierskie rozwiązanie i jedno z póki co pięciu podobnych miejsc w Norwegii otwartych z myślą o wygodzie i wsparciu mieszkańców. 

Z grupą polskich samorządowców spotkał się też m.in. burmistrz Øygarden, pan Tom Georg Indrevik.

O wizycie przedstawicieli polskich miast napisał też oficjalny portal informacyjny gminy Øygarden: Norsk-polsk samarbeid om betre lokalsamfunn - Øygarden kommune (oygarden.kommune.no).

Konkurs „Samorządowy Lider Zarządzania 2022 - Komunikacja – partycypacja – współzarządzanie” odbył się w ramach Programu „Rozwój Lokalny”, finansowanego ze środków Mechanizmów Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021. Liderem projektu jest Związek Miast Polskich, a partnerami są: Norweski Związek Władz Lokalnych i Regionalnych KS, Instytut Rozwoju Miast i Regionów oraz OECD. Operatorem Programu jest natomiast Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

Ewa Parchimowicz

Wkrótce na portalu miasta.pl, a także w Miesięczniku „Samorząd Miejski” więcej relacji i materiałów z wizyty studyjnej do Bergen i Øygarden.