Aplikacja Gdyni dotycząca umieszczenia na znanej na całym świecie liście modernistycznego Śródmieścia otrzymała już tzw. referral – oficjalny dokument potwierdzający wyjątkową wartość gdyńskiej kandydatury. Jego elementem są także wskazania, co należy wyjaśnić lub zmodyfikować w treści miejskiego wniosku, aby w pełni pokryć oczekiwania ekspertów. To przysłowiowa ostatnia prosta na gdyńskiej drodze na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zgodnie z terminami, ta kwestia ma rozstrzygnąć się już w lipcu 2026 roku. Przed zespołem, który w imieniu miasta zajmuje się całym procesem aplikacyjnym, decydujące miesiące.

Droga do wpisu na listę UNESCO

Inicjatorem zgłoszenia modernistycznego Środmieścia na listę UNESCO i wykonawcą wymaganych opracowań jest samorząd Gdyni, który od wielu lat dokłada starań, aby wyjątkowe dziedzictwo II RP było jak najlepiej chronione. Warto dodać, że również w przekonaniu wielu ekspertów zagranicznych, którzy znają Gdynię, dziedzictwo to zasługuje na uznanie światowe. Wśród ważnych wydarzeń związanych z ochroną zabytków warto wymienić wpisanie w 2007 r. śródmieścia Gdyni do rejestru zabytków, które pokrywa się z obszarem kandydującego dobra na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Po tym roku nastąpiło sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego planowania i kompleksowej rewaloryzacji, uwieńczone w 2015 r. uznaniem przez Prezydenta za Pomnik Historii. W 2019 roku Modernistyczne Śródmieście zostało wpisane na Listę Tentatywną (Informacyjną) Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w 2023 roku decyzją Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest jedynym polskim reprezentantem ubiegającym się o wpisanie na listę UNESCO, na której znajduje się tylko 17 wpisów z Polski.

Najważniejsze z ostatnich wydarzeń wokół gdyńskiego wniosku o wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO to:

• w czerwcu 2025 roku do Gdyni dotarł dokument, którym eksperci ICOMOS-u potwierdzili wyjątkową wartość modernistycznego Śródmieścia Gdyni, wskazując kwestie do doprecyzowania (tzw. rekomendacja typu referral);
• również w czerwcu wiceministra kultury i dziedzictwa narodowego Bożena Żelazowska zarekomendowała głosowanie kandydatury Gdyni na sesji komitetu w 2026 roku (wówczas ustalono na 1 lutego termin przekazania wyjaśnień do wniosku);
• od momentu otrzymania rekomendacji nad uzupełnieniami pracuje zespół Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków w Gdyni;
• 18 listopada przedstawiciele Gdyni skorzystali z możliwości bezpośredniej konsultacji z ekspertami ICOMOS-u i WHC UNESCO w Paryżu.

Bezpośrednie konsultacje pomogą dopracować wniosek

Obecnie trwa dopracowywanie wniosku, który wkrótce ponownie trafi pod ocenę międzynarodowego grona specjalistów. Czas na jego uzupełnienie minie w lutym przyszłego roku. O tym, czy ostatecznie zostanie on rozpatrzony pozytywnie, zadecydują m.in. reprezentanci ICOMOS-u (ang. International Council on Monuments and Sites), czyli Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków.
Gdynia skorzystała w listopadzie z przysługującego jej prawa do bezpośrednich konsultacji z ekspertami (określono je w wytycznych operacyjnych dla konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego). Rekomendacje tym samym omówiono w Paryżu z przedstawicielami ICOMOS-u oraz Działu Nominacji WHC UNESCO – instytucji, które mają decydujący wpływ na dalsze losy kandydatury modernistycznego Śródmieścia. - Od wielu miesięcy prowadzimy intensywne działania w ramach ostatniego etapu procesu, którego celem jest wpis modernistycznego Śródmieścia Gdyni na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Pozostajemy w stałym kontakcie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Narodowym Instytutem Dziedzictwa, żeby wspólnie dopracować kwestie, które eksperci wcześniej wskazali do uzupełnienia. Bezpośrednie konsultacje z ICOMOS-em i przedstawicielami UNESCO pomogły nam dokładniej poznać oczekiwania i zweryfikować, że działamy w odpowiednim kierunku – mówi Oktawia Gorzeńska, wiceprezydentka Gdyni.

Historia modernistycznego Śródmieścia

Gdynia to miasto budowane jako polskie marzenie, „okno na świat”. Od pierwszej wzmianki o osadzie Gdynia z połowy XIII w. przez wiele stuleci Gdynia była wioską rybacką na wybrzeżu morskim, a od początku wieku XX także służącą w sezonie letnim jako nadmorskie miejsce wypoczynku. Kluczowy etap w historii miasta zaczął się kiedy Polska, po I wojnie światowej odzyskała niepodległość i zapadła decyzja o budowie obok wsi Gdynia portu morskiego - okna na świat odrodzonego Państwa. Rozpoczęcie budowy portu pociągnęło za sobą także powstanie miasta z unikatowym modernistycznym śródmieściem, które jest dziś kandydującym dobrem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. 

Granice modernistycznego śródmieścia obejmują obszar zabudowy urządzony i zagospodarowany w latach 20. i 30. XX w., ukształtowany według nowoczesnych postulatów modernistycznych i planów, z wykorzystaniem europejskiej tradycji urbanistycznej. Jest to zwarty i bardzo jednorodny zespół zabudowy miejskiej. Składa się z regularnego układu zabudowy opartej na nowoczesnej siatce urbanistycznej, wyznaczonej przez sieć ulic z placami określającymi kwartały wypełnione przez zabudowę mieszkalną i usługową. Modernistyczne śródmieście zachowuje do dziś wysoki stopień integralności atrybutów świadczących o nienaruszalności dziedzictwa kulturowego. Obejmuje wszystkie główne elementy spójnego przestrzennie i wyrazistego w swym układzie wczesnomodernistycznego założenia z lat 1926-1939, które pozostają nienaruszone i są wysoce czytelne oraz dobrze chronione. Więcej o obiektach modernistycznych - TUTAJ.

Spotkania z modernizmem

Świat architektury gdyńskiego modernizmu otwiera się nie tylko na turystów, ale też na mieszkańców Gdyni - odbywają się liczne konferencje, wystawy, wydarzenia. W Gdynia Modernizm InfoBox można dowiedzieć się wszystkiego na temat wczesnomodernistycznej zabudowy Śródmieścia Gdyni. Znajduje się tutaj ogromna makieta centralnej części miasta Gdyni o rozmiarach 8 x 4 m z podświetlonym obszarem Modernistycznego Śródmieścia oraz wybranych budynków stanowiących esencję modernizmu, a także wystawa przedstawiająca perły gdyńskiego modernizmu. Natomiast w Centrum Modernizmu w Gdyni, które mieści się w zabytkowym budynku z lat 1935-36, jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów modernistycznych w Polsce, nie tylko można modernizmem się zainspirować, ale również otrzymać kompleksową informację i spotkać się z ekspertami oraz miłośnikami tego stylu. W przestrzeni centrum są wyeksponowane modernistyczne detale oraz ciekawostki tematyczne. W centrum organizuje się spotkania i zajęcia edukacyjne na temat modernizmu. Można tu zakupić oryginalną, stylową pamiątkę, a także pobrać na telefon lub otrzymać foldery i materiały informacyjne, w tym propozycje niezwykle popularnych spacerów Szlakiem Gdyńskiego Modernizmu. Więcej także - TUTAJ.

Czym jest Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO?

Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (ang. UNESCO World Heritage List) utworzono na podstawie konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego z 1972 roku. Znajdują się na niej najbardziej wartościowe na świecie dobra kultury i natury, które uznano za cenne z punktu widzenia całej ludzkości. Na liście znalazło się do tej pory zaledwie 17 miejsc z Polski. Głosowania w sprawie kandydatur odbywają się na sesjach Komitetu Światowego Dziedzictwa, na których o losach wniosków decydują przedstawiciele 21 państw członkowskich.

Więcej informacji