W naborze na Europejską Stolicę Kultury 2029 zdecydowało się wziąć udział aż 12 miast: Bielsko-Biała, Bydgoszcz, Jastrzębie-Zdrój, Katowice, Kielce, Kołobrzeg, Lublin, Opole, Płock, Pszczyna, Rzeszów i Toruń. W dniach 24-26 października w Warszawie odbywały się rozmowy preselekcyjne z 12 miastami. Wnioski były oceniane przez panel niezależnych ekspertów, który składał się z 10 osób wyznaczonych przez Parlament Europejski, Radę UE, Komisję Europejską i Komitet Regionów, a także dwóch ekspertów wyznaczonych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Tytuł Europejskiej Stolicy Kultury przyznawany jest od 1985 roku. Działanie na rzecz „Europejskich Stolic Kultury” ma na celu ochronę i promowanie bogactwa i różnorodności kultur w Europie oraz podkreślanie ich cech wspólnych, przy jednoczesnym zwiększaniu poczucia przynależności obywateli do wspólnej przestrzeni kulturowej. Zachęca do wzajemnego zrozumienia i dialogu międzykulturowego, a także do wyeksponowania wspólnego dziedzictwa kulturowego. Ma również na celu wspieranie wkładu kultury w długoterminowy rozwój miast, które mogą włączyć w działania otaczające je obszary, zgodnie z ich indywidualnymi strategiami i priorytetami.

Miasto, które zostaje Europejską Stolicą Kultury, przez rok realizuje specjalny program kulturalny, korzysta też z inwestycji, które mają przyczynić się do jego rewitalizacji i wspomóc długoterminowy rozwój.

Początkowo tytuł otrzymywało jedno miasto, od 2001 roku – dwa miasta z UE, a co kilka lat trzy – wspólnie z krajem stowarzyszonym lub kandydującym do UE. W 2029 r. polskie miasto zostanie Europejską Stolicą Kultury po raz trzeci. Do tej pory tym zaszczytnym tytułem zostały wyróżnione dwa miasta: Kraków w 2000 roku i Wrocław w 2016 roku. W 2029 r. Europejskimi Stolicami Kultury będą miasto polskie i miasto reprezentujące Szwecję.

Na tzw. krótkiej liście finalistów pozostały: Lublin, Kołobrzeg, Bielsko-Biała i Katowice.

Lublin – „Re:union”

Lublin, jako jeden z najstarszych i najbardziej zróżnicowanych ośrodków kultury w Polsce, ma do zaoferowania bogate i unikalne dziedzictwo kulturowe. Miasto jest znane z wielu osiągnięć artystycznych, festiwali oraz inicjatyw społecznych promujących różnorodność i aktywność kulturalną. Hasłem przewodnim aplikacji Lublina o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2029 jest „Re:union”.

– Lublin dzięki swojemu naturalnemu położeniu między wschodem a zachodem Europy może zaproponować nową jakość, spojrzenie i wizję unii, jako wspólnoty, którą spaja kultura. W aplikacji konkursowej odwołujemy się do idei Unii Lubelskiej i pamięci o wielonarodowej Rzeczypospolitej, jednak perspektywa dzisiejszej wielokulturowości widocznej na ulicach Lublina jest dla nas faktycznym punktem odniesienia. Mozaika kultur i narodowości jaką się staliśmy w ostatnich latach jest niezwykle inspirująca, zachęca do pytań o nową wspólnotowość, świadomość odrębności i unikalności, tolerancji i wolności przy jednoczesnym działaniu w idei współpracy, czyli wartościach kluczowych w Europejskiej Stolicy Młodzieży Lublin 2023, którą w tym roku jesteśmy – mówi Beata Stepaniuk-Kuśmierzak, Zastępczyni Prezydenta Miasta Lublin ds. Kultury, Sportu i Partycypacji.

Aplikacja Lublina w konkursie o tytuł ESK 2029 została stworzona wspólnie ze środowiskiem kulturalnym miasta: artystami, społecznikami, animatorami i aktywistami. Koordynatorem działań aplikacyjnych jest Centrum Kultury w Lublinie.

- Wierzymy, że otrzymanie tytułu może wzmocnić pozycję Lublina, jako ważnego ośrodka kulturalnego w Europie oraz otworzy nowe możliwości współpracy i wymiany doświadczeń z innymi miastami na całym kontynencie. W procesie ubiegania się o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury Lublin będzie kontynuował wspieranie artystek i artystów, prace nad rozwojem infrastruktury kulturalnej oraz innowacyjnymi projektami, które promują współpracę międzynarodową i wymianę kulturalną – mówi Krzysztof Żuk, Prezydent Miasta Lublin.

Kołobrzeg – Siła lokalnej społeczności

- Kołobrzeg wreszcie postawił kulturę na pierwszym miejscu. Chcę, żeby wszystkie wypracowane wnioski i pomysły doczekały się realizacji. Dlatego w projekcie budżetu na rok 2024 znajdą się projekty wykraczające poza dotychczasowe działania miasta w sferze kultury. Dziękuję zespołowi pracującemu nad aplikacją za wysiłek i zaangażowanie oraz wszystkim osobom, które wspierają nasze działania dotyczące kultury w szerokim tego słowa znaczeniu - mówi prezydent Anna Mieczkowska.

- Podstawowym celem naszej pracy było nadanie kierunku rozwoju Kołobrzegu we współpracy ze wszystkimi zainteresowanymi środowiskami z miasta i regionu. Wypracowane wspólnie programy kontynuujemy i rozwijamy. Zrównoważony rozwój to jest nasz cel i do niego będziemy dążyć wspólnymi siłami - uważa Krzysztof Landsberg, współautor aplikacji Kołobrzegu i kierownik Laboratorium Kultury Adebar.

Udział w konkursie stanowił bodziec mający stymulować rozwój środowiska kulturalnego. Szerokie spektrum działań podejmowanych już zimą 2023 roku ma kreować i definiować lokalną społeczność, służyć wzmacnianiu więzi wśród mieszkańców, zwiększać udział kultury w życiu społecznym miasta oraz wspierać turystykę kulturową.

Jednym z wiodących aspektów analizowanych przy tworzeniu aplikacji jest poprawa atrakcyjności i użyteczności przestrzeni publicznych poprzez działania kulturalne oraz wspieranie powstawania nowych miejsc kultury i spędzania czasu wolnego, np. Adebar.

W planach jest przekazanie przez miasto kolejnych obiektów w ręce ludzi kultury, stowarzyszeń, fundacji, muzeów, instytucji kultury. Już udało się stworzyć Laboratorium Kultury, do którego przychodzą artyści, czyli miejsce, gdzie wspiera się twórców w pisaniu wniosków.

Bielsko-Biała – Miasto splotów

- Po pół roku bardzo wytężonej pracy, w którą zaangażowało się ponad tysiąc osób, po wielu spotkaniach, panelach dyskusyjnych i warsztatach możemy ogłosić sukces – mówi prezydent Bielska-Białej Jarosław Klimaszewski, dziękując wszystkim bielszczanom za czynny udział w tworzeniu fantastycznego dziedzictwa kulturowego i historycznego. - Teraz, kilka minut po ogłoszeniu werdyktu, zabieramy się do dalszej pracy.

Pogranicze to zawsze przestrzeń wielowymiarowa i intrygująca, będąca detektorem nadchodzących zmian. To tu, jak w soczewce, można przyglądać się efektom wielkiej polityki, rewolucji gospodarczych, społecznych i kulturowych. Takim miejscem od wieków było Bielsko-Biała – dwumiasto na styku kultur, państw, świata przyrody i cywilizacji. - Nasz program opieramy właśnie na pogranicznych doświadczeniach miasta i jego włókienniczym dziedzictwie- czytamy w aplikacji Bielska-Białej do konkursu „ESK 2029”.- To wyjątkowy splot żywej tkanki miasta z wielokulturową tradycją oraz współczesnymi doświadczeniami i marzeniami mieszkańców prężnie rozwijającej się aglomeracji.

Niewątpliwie żyjemy w czasach przełomu, którego efektem będą zmiany o nieznanej dziś skali, w świecie, w którym zakwestionowano wszystko to, co uważaliśmy za pewne – koniec wielkich epidemii, stabilizację ekonomiczną, nieograniczony rozwój gospodarczy i wolność jednostki, powszechną tolerancję i Europę jako wyspę dostatku i pokoju.

Naszym nadrzędnym celem jest stworzenie programu, który będzie odpowiedzią na ten postpandemiczny świat, utkanie nowej, współczesnej tkaniny miasta, której silne i niebanalne sploty pozwolą mieszkańcom na osiągnięcie DOBROSTANU – zadowolenia w różnych dziedzinach życia. Tkanina to metafora DOBROSTANU, którego potrzebujemy zarówno my mieszkańcy Bielska-Białej, jak i mieszkańcy całej Europy. By ją utkać, chcemy raz jeszcze poprowadzić wątek przez główne osnowy naszego świata (nici prowadzące wzdłuż całego materiału). Odnajdziemy nowe sploty, nawiążemy twórczy dialog z tradycją i jak najlepiej wykorzystamy lokalne zasoby do stworzenia wspólnej europejskiej przyszłości.

Katowice – Inwestycja w ludzi

Katowice są największym obszarowo i ludnościowo kandydatem do ESK 2029. Miasto w jego staraniach wspiera związek miast Metropolii Górnośląsko-Zagłębiowskiej.

Katowice (podobnie jak Lublin) walczą o tytuł drugi raz.

– W Katowicach po pierwszych staraniach o ESK bardzo dużo się zmieniło. Pamiętamy ówczesną energię i fascynację oraz potrzebę bycia dumnym, że jesteśmy stąd. Energia została skanalizowana w postaci inwestycji w kulturę. Teraz chcemy zainwestować w ludzi, żeby stworzone obiekty były wypełnione ludźmi, którzy odczuwają radość z udziału w kulturze – mówi Magdalena Szczepocka z instytucji Katowice Miasto Ogrodów, która jest pokłosiem poprzednich starań o Europejską Stolicę Kultury.- Teraz stawiamy na zdecentralizowanie zadań, by mieszkańcy miast i miasteczek metropolii mogli mieć wpływ, na realizowane u nich wydarzenia. Zaczęliśmy już ten proces projektem Spójnik!, już teraz dajemy małe granty na działania, żeby mieszkańcy poczuli, że ESK dotyczy nie tylko Katowic.

– Skupiliśmy się na wychyleniu w przyszłość, na znajdowaniu nowych narracji. Może trzeba zacząć się przyglądać opowieściom środowisk dotąd ignorowanych, bowiem budowanie polifonicznego głosu narracji może być odkryciem czegoś nowego – mówi Magdalena Szczepocka.- Sięgamy po współczesne tematy i mamy nadzieję, że uda nam się zaprosić wiele krajów do tej gry.

Selekcję finałową ESK 2029 i ogłoszenie zwycięskiego miasta zaplanowano w połowie 2024 r.

(epe)