W zjawiskowych przestrzeniach Centrum Sztuki Galeria EL w Elblągu Związek zorganizował dyskusję z udziałem byłych i obecnych prezydentów tego miasta, a także byłych prezesów Związku. Trochę wspominano te ponad trzy dekady samorządu terytorialnego w Polsce, mówiono o trudnościach, barierach, których nie udało się pokonać, ale i sukcesach; o wspólnocie, solidarności i oddaniu.

Spotkanie zorganizowano w roku, w którym przypada 35. rocznica innego spotkania w Elblągu: w 1990 roku ówczesny prezydent tego miasta wyszedł z inicjatywą odbudowania przedwojennego Związku Miast Polskich.

Andrzej Porawski, który w 1990 r. jako przedstawiciel Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” został radnym i członkiem Zarządu Miasta Poznania, w książce „Sto lat Związku Miast Polskich 1917-2018” wspomina:

– W dniach 3–4 sierpnia 1990 r. prezydent Elbląga Józef Gburzyński zorganizował I Konferencję Prezydentów Miast RP. Na zaproszenie odpowiedziało około stu samorządów. Ja pojechałem do Elbląga z prezydentem Poznania Wojciechem Szczęsnym Kaczmarkiem. Padło tam kilka głosów na temat tego, że warto by założyć jakąś organizację, ktoś wspomniał o przedwojennym Związku Miast Polskich.

I wtedy prezydent Kaczmarek wygłosił przemowę, a ja przedstawiłem projekt statutu i projekt programu działania Związku. Wszyscy byli zszokowani, że to zostało już w tym stopniu przygotowane.

Po spotkaniach w Elblągu powstała Grupa Organizacyjna Związku, składająca się z reprezentantów ponad trzydziestu miast. Jej pracami kierował Wojciech Szczęsny Kaczmarek, sekretarzem był Andrzej Porawski.

17 sierpnia 1990 r. w Poznaniu Grupa Organizacyjna uchwaliła, że wychodząc z przesłanek wynikających z art. 10 ustawy o samorządzie terytorialnym i nie znajdując stosownej podstawy prawnej w obowiązujących przepisach (stowarzyszenie, związek komunalny) przedstawiciele samorządów miast polskich postanawiają utworzyć Związek Miast Polskich, będący kontynuacją tradycji istniejącego w okresie II Rzeczypospolitej Związku Miast Polskich. Odwołanie do tradycji oznaczało zachowanie nazwy, chociaż niektórym jej skrót kojarzył się z działającym w latach 1948–57 Związkiem Młodzieży Polskiej.

Spór, kto powinien reprezentować miasto w związku, rozstrzygnięto salomonowo, pozostawiając decyzje radom miast.

Przyjęty 21 września 1990 r. w Poznaniu projekt statutu ZMP został rozesłany do wszystkich 832 polskich miast. Na przełomie listopada i grudnia liczba uchwał rad miejskich o przystąpieniu do Związku przekroczyła 50, zatem Grupa Organizacyjna postanowiła zwołać pierwsze zgromadzenie ogólne, nazywając je – dla podkreślenia rangi – Kongresem Restytucyjnym. Kongres Restytucyjny Związku Miast Polskich odbył się w dniach 18–20 stycznia 1991 r. w Sali Sesyjnej Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu z udziałem delegatów 60 miast (na 64, które do tego momentu nadesłały uchwały rad o przystąpieniu do Związku).

3 października 2025 r. do Elbląga przyjechało kilkanaście osób, które w 1990 roku podejmowały tamte decyzje i tamte działania.

- Restytucja Związku Miast Polskich w 1990 r. była inicjatywą, żeby współpracować, robić coś razem, umieć się z jednej strony dzielić swoją wiedzą, a z drugiej strony walczyć o interesy miast. I taki jest Związek do dzisiaj. Zrzesza obecnie prawie 400 miast, zarówno największych, jak i tych małych. Mamy dzięki temu pełne spektrum wiedzy o tym, co się w polskich miastach dzieje – powiedział podczas konferencji w Elblągu Ryszard Grobelny, w latach 1998–2014 prezydent Poznania, a w latach 2003–2015 prezes ZMP.

- Kształt współczesnego samorządu nie byłby tak korzystny, gdyby nie aktywność przez ostatnie 35 lat Związku Miast Polskich, również jako inicjatora powstania Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego – zwracał uwagę Piotr Uszok, Prezydent Katowic w latach 1998–2014, Prezes Związku Miast Polskich od roku 1998 do 2002.

Byli prezesi obecni na spotkaniu w Elblągu dzielili się swoimi obserwacjami na temat tego, jak zmieniał się samorząd terytorialny w Polsce na przestrzeni minionych 35 lat.

Już w najbliższym numerze miesięcznika „Samorząd Miejski” zamieścimy szerszą relację z tego spotkania.