XXXIII ZGROMADZENIE OGÓLNE
ZWIĄZKU MIAST POLSKICH
Karpacz, 8-9 marca 2012
Hotel Gołębiewski, ul. Karkonoska 14
Pierwszy dzień
Podczas pierwszego dnia obrad Zgromadzenia Ogólnego Związku Miast Polskich w Karpaczu 8 marca 2012 r. ponad 150 delegatów przegłosowało założenia do programu działania Związku w roku 2012. Jednym z istotnych tematów będą - finanse i oświata.
Wśród najważniejszych planów na ten rok jest sfinalizowanie trzech głównych działań podejmowanych w obronie finansów miast: obywatelskiego, samorządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach JST, pozwu zbiorowego o zwrot bezprawnie zmniejszonej dotacji na zasiłki stałe oraz wsparcia dla Stargardu Szczecińskiego w TK w sprawie ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej.
Prezydenci i burmistrzowie miast polskich podjęli decyzję, że poważnych zmian systemowych wymaga m.in. oświata (np. problem finansowania przedszkoli i szkół niepublicznych, szkodliwa praktyka opłat za godziny wychowania przedszkolnego) i Karta Nauczyciela, prawo zamówień publicznych, mieszkalnictwo komunalne i rewitalizacja (nowy projekt zamówiony przez ZMP będzie gotowy jeszcze w tym roku). Jednym z przyjętych postulatów było podjęcie działań na rzecz zapewnienia udziału w podatku VAT dla samorządów.
Uczestnicy ZO ZMP postanowili popierać w tym roku starania MRR o nadanie właściwej rangi polityce miejskiej. W 2012 roku jednym z zadań ZMP będzie pozyskiwanie, podobnie jak w poprzednich latach, nowych projektów realizowanych dla miast i wspólnie z miastami dotyczących monitoringu miast, w tym zwłaszcza jakości lokalnych usług publicznych, strategicznego zarządzania rozwojem obszarów miejskich i współpracy zagranicznej. Ważnymi kwestiami ma być pomoc dla miast w zakresie nowych rozwiązań ustawowych, w tym wdrażania nowej ustawy „śmieciowej” i współpracy z organizacji pozarządowymi (np. klauzula społeczna w przetargach).
W trakcie zjazdu przeprowadzono wybory uzupełniające do Zarządu ZMP. Nowym członkiem 25-osobowego Zarządu została prezydent Zgierza, Iwona Wieczorek. Przyjęto również sprawozdanie Zarządu z działalności Związku w 2011 roku, z wykonania budżetu i projekt budżetu na rok 2012.
Drugi dzień
Podczas drugiego dnia obrad ZO ZMP w Karpaczu 9 marca br. delegaci podjęli jednogłośnie stanowiska w sprawie: niedopuszczalności pozbawiania społeczności lokalnych podstawowych instytucji zapewniających ich obsługę, finansów podsektora samorządowego na tle deficytu sektora finansów publicznych, systemu wyrównawczego dochodów JST („janosikowego”) oraz miejsca polityki miejskiej w polityce rozwoju.
Przyjęto także dwa wnioski. Pierwszy dotyczył wsparcia dla działań partnerstwa dla transplantacji. Drugi natomiast - zawieszenia czasowego funkcjonowania Specjalnych Stref Ekonomicznych
Pozytywna synergia
W spotkaniu uczestniczył Michał Boni, minister administracji i cyfryzacji, który przedstawił listę samorządowych priorytetów i zamiarów swojego resortu. - Wątek samorządowy, poprawy i wzmocnienia współpracy z samorządami, jest szczególnie istotny w nowym resorcie – zapewniał minister.- Myśląc o sprawnym państwie, trzeba wprowadzać zasady i mechanizmy do zarządzania publicznego. Jednym z narzędzi jest informatyzacja i budowanie warunków dla powstawania społeczeństwa informacyjnego. Trudno mówić o zarządzaniu publicznym bez rozstrzygnięcia i rozwiązania trudnych problemów związanych z finansami samorządowymi.
Michał Boni potwierdził, że samorząd stanowi integralną część administracji publicznej i wykonuje wiele jej zadań.. - Myślę, że w ostatnich latach, po wielkim impecie, jaki towarzyszył pierwszej i drugiej reformie samorządowej, jest czas na to, aby na nowo dyskutować i wzmocnić rangę samorządu w zarządzaniu publicznym - mówił szef MAC do samorządowców. Dodał, że teraz potrzebna jest rzetelna i systemowa debata na temat kondycji ustrojowej samorządu. - Nie po to, by w ciągu paru tygodni mówić, co będzie nagle zmienione, co zlikwidowane, ale po to, by przyjrzeć się wszystkim szczeblom samorządowym i zadać sobie pytanie o funkcje, jakie one realizują i o to, czy dobrze są wyposażone w różne narzędzia - od legislacyjnych po finansowe – mówił minister.
Zapowiedział lepsze funkcjonowanie Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu (wspólne szukanie rozwiązań, dyskusje systemowe) oraz systematyczne konsultacje z korporacjami samorządowymi. Resort, którym kieruje M.Boni, ma być swego rodzaju rzecznikiem spraw samorządowych w rządzie. Minister zwrócił się do samorządowców z prośbą, aby oni byli z kolei rzecznikami reform w kraju, czyli działań na rzecz jego rozwoju. Ministerstwo pracuje obecnie nad kwestią rozwiązań metropolitalnych. Powstanie zielona księga, która zbierze wszystkie wątki debaty metropolitalnej, po to aby razem z MRR podjąć działania na rzecz wprowadzenia krajowej polityki miejskiej. – Chcemy, aby opcja metropolitalna była dostępna dla wszystkich, ale jako opcja do dyskusji i wyboru – podkreślał minister.
Istotnym elementem działań MAC w obrębie sprawnego państwa jest dostarczanie usług publicznych w sposób nowoczesny. - Musimy oceniać efektywność usług publicznych, do czego potrzebna jest dobra statystyka również na poziomie gminy i powiatu, ekspertyzy i działania analityczne, ale także debata na temat standaryzacji usług i zwiększenia swobody wykonywania zadań publicznych. Nadregulacje w ustawach są kłopotem dla państwa i samorządu. Powinniśmy wprowadzać działania partycypacyjne w wykonywaniu usług publicznych – otwierać się na kontraktowanie – zwracał uwagę M. Boni. - Będziemy chcieli rozmawiać o zmianie Karty Nauczyciela, ale w tej debacie powinny brać udział trzy strony – nauczyciele, strona rządowa i samorząd. Kwestią problemową jest pomoc społeczna i zwiększenie możliwości kreowania polityki społecznej przez JST.
Minister zapowiedział ponadto wspólne działanie administracji rządowej i samorządów w kwestii projektów informatycznych (np. Latarnik Polski Cyfrowej, program operacyjny Polska Cyfrowa).
Realizacja zasady decentralizacji władzy wymaga większej swobody finansowej JST, dlatego trzeba dyskutować o uelastycznieniu wydatków, nowych źródłach dochodów JST, zmianach umożliwiających oszczędności, np w zamówieniach publicznych, edukacji, pomocy społecznej, które mogą być przedmiotem alokacji na inne zadania samorządowe, szczególnie te prorozwojowe.
Podsumowując swoje wystąpienie, Michał Boni stwierdził, że w ostatnich latach zabrakło pozytywnej synergii działań między rządem i samorządem. Dlatego sytuację należy odwrócić i zacząć budować, przy różnicach spojrzeń na różne sprawy i tematy, lepszą koordynację i harmonię, bo od tego zależy rozwój kraju.
Ważna społeczność lokalna
Profesor Michała Kulesza potwierdził, że przedstawiony przez ministra M. Boniego katalog zadań MAC jest nowym otwarciem w wielu sprawach. Wskazał jednak, że trzeba wziąć w tych działaniach pod uwagę zapis z Konstytucji RP, iż ustrój samorządowy jest aż i tylko formą rządzenia. Podstawą systemu jest społeczność lokalna. Istotne jest to, aby ją rozumieć podmiotowo i poważnie. Profesor zauważył, że nie zawsze tak jest, a sytuacja pod tym względem się pogarsza: – Widzimy oskubywanie społeczności lokalnej z licznych czynników służących do ich obsługi. Chodzi tu o sądy, instytucje, różnego rodzaju działania oszczędnościowe, które nie mają na celu polepszenie, ale osłabienie dostępu do usług publicznych (np. nadzór budowlany, inspekcja sanitarna i weterynaryjna).To oznacza osłabienie potencjału instytucjonalnego społeczności lokalnej. Zdaniem profesora, takie działania budzą wątpliwości konstytucyjne, gdyż w preambule, która stanowi wprowadzenie do klauzul decentralizacyjnych, jest zawarty paradygmat doktryny państwowej o umacnianiu uprawnień obywateli i ich wspólnot. Z kolei w artykule 16 znajduje się klauzula korporacyjna, mówiąca o tym, że do samorządu terytorialnego należy wykonywanie znacznej części władzy publicznej w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. – System samorządy wpada w pewnym sensie w zapaść i wymaga renowacji. To co minister przedstawił, to są właśnie wyzwania modernizacyjne. Będą one robione albo dla wzmacniania uprawnień obywateli i ich wspólnot, albo dla dość iluzorycznej i enigmatycznej sprawności państwa jako takiego. Państwo jako takie to suma owych wspólnot, gminnych i powiatowych – przypomniał M.Kulesza. – Doktryna modernizacyjna musi mieć fundament, a tym fundamentem jest społeczność lokalna – jej wyposażenie w zdolność do aktywnego uczestnictwa obywatelskiego. Profesor stwierdził, że w ostatnich czasach jest wiele przykładów braku podejścia przyjaznego i współpracy (np. obcięcie do 80% dotacji na wypłaty zasiłków stałych i składek zdrowotnych, które były wcześniej finansowane w 100 proc.) W jego przekonaniu warunkiem powodzenia imponującego programu MAC są właśnie dobre i pozytywne relacje.
Czyszczenia prawa
W trakcie debaty samorządowcy z miast zwracali uwagę m.in. na konieczność stosowania w praktyce i wzmocnienia klauzuli generalnej domniemania kompetencji gmin, zmiany podejścia w nadzorze prawnym nad działalnością samorządów (nierówne podejście do takich samych uchwał gminnych), elastycznych uregulowań prawnych, wprowadzenia szybkich zmian w prawie na wzór anglosaski. Poruszono kwestie wydłużenia czasu naliczania opłaty adiacenckiej z 3 do 5 lat, oświaty jako inwestycji w przyszłe pokolenia, wykorzystania zmian technologicznych do zmian restrukturyzacyjnych, nadzoru informatycznego, oświadczeń majątkowych (w Sejmie i u wojewody, nie w BIP) oraz negatywnego naboru pracowników do samorządu z tego powodu. Pojawiły się opinie, że rozwój kraju powinien uwzględniać dwa bieguny – metropolie i najmniejsze jednostki, i nie może się odbywać kosztem najsłabszych środowisk.
Michał Boni zapewnił, że rząd nie zapomina w koncepcjach rozwoju kraju o najmniejszych gminach i zmniejszaniu różnic między warunkami życia. Zaproponował, aby samorządowcy kierowali do ministerstwa uwagi w sprawie nadregulacji prawnych, które utrudniają funkcjonowanie samorządów: - Czekamy na uwagi pod kątem wyeliminowania tego, co jest nadmiarem regulacji. Daliśmy sobie pół roku na zgłoszenia, aby późnej przystąpić do czyszczenia prawa, aby było klarowne i służyło obywatelom. Minister podkreślił również, że uporządkowanie pewnych kwestii nie może odbywać się kosztem zmniejszenia realnego poziomu dostępności obywateli do usług, dlatego poruszona przez M. Kuleszę sprawa osłabienia potencjału instytucjonalnego społeczności lokalnej, będzie omawiana na posiedzeniu KWRiST 28 marca br.
Obywatelski projekt
Opracowany przez ZMP samorządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o dochodach JST przedstawił Ryszard Grobelny, prezes Związku. Regulacje prawne, które nastąpiły po 2007 r., spowodowały co najmniej 8 mld zł strat rocznie w kasach wszystkich samorządów. - Przygotowaliśmy bardzo prosty projekt ustawy, która rekompensuje ten ubytek poprzez zwiększenie udziałów w podatku PIT dla wszystkich szczebli samorządów - powiedział prezydent Poznania. Według projektu, samorząd gminy zwiększyłby udziały w PIT z 39,34 proc. na 50,02 proc., powiat z 10,25 proc. na 13,03 proc, zaś województwo z 1,60 proc. - na 2,03 proc. Ze względu na to, że ZMP nie może podejmować inicjatywy ustawodawczej, Zarząd ZMP postanowił przygotować ten projekt jako obywatelski. Inicjatywa obywatelska polega na tym, że Komitet Inicjatywy Ustawodawczej (grupa co najmniej 15 obywateli) musi zebrać 1000 podpisów, zarejestrować projekt ustawy w Sejmie, a następnie zebrać co najmniej 100 tysięcy podpisów. Podpisów nie będą mogli zbierać urzędnicy, tylko np. organizacje pozarządowe czy osoby prywatne. Jednym z celów dodatkowych tego projektu będzie pokazanie mieszkańcom, od czego zależy sytuacja finansowa danej gminy, a także uzmysłowienie parlamentarzystom, jakie skutki mają podejmowane przez nich decyzje (np. ulgi prorodzinne zmieniają cały system finansowania państwa). ZMP chce się zwrócić do innych korporacji samorządowych – ZGW RP i ZPP, o wspólną realizację tego przedsięwzięcia.
Podczas Zgromadzenia Ogólnego zapoznano się także z inicjatywą pozwu zbiorowego do wojewodów w poszczególnych województwach o zasądzenie od Skarbu Państwa wydatków poniesionych przez gminy na realizację zasiłków stałych i składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
Śmieci od nowa
Na temat stanu wdrażania zmian w ustawie „śmieciowej” mówił Michał Rżanek, przewodniczący Komisji Gospodarki Komunalnej ZMP. Jednym z pierwszych zadań ustawy jest przygotowanie wojewódzkich planów gospodarki odpadami do końca pierwszego półrocza 2012 r., które mają m.in. określać regiony gospodarki odpadami komunalnymi i zawierać wykaz regionalnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych. Miarą sukcesu gospodarki lokalnej będzie osiągnięcie określonych poziomów odzysku surowców wtórnych i redukcja składowania odpadów ulegających biodegradacji. - Jest wciąż wiele do zrobienia - zgodnie z raportem firmy Ernst & Young w Polsce system zbierania odpadów jest nieszczelny – 2 mln ton odpadów trafia w sposób nieewidencjonowany do środowiska, czyli niezgodnie z wymogami UE. Większość zbieranych odpadów jest wciąż składowana na wysypiskach, a selektywna zbiórka jest mało skuteczna – mówił przewodniczący komisji ZMP. M. Rżanek zachęcał do korzystania z zasobów (podręcznik wdrażania ustawy) umieszczonych w specjalnej zakładce na stronie Ministerstwa Środowiska (www.mos.gov.pl/komunalne). Omówił też rozporządzenia do ustawy. MŚ zapowiada, że w ciągu pierwszego roku wdrażania tej ustawy nie będą wymierzane kary.
Przewodniczący Komisji Gospodarki Komunalnej ZMP ustosunkował się do stanowiska Konwentu Wójtów, Burmistrzów, Starostów i Prezydentów Regionu Jeleniogórskiego dotyczącego ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (rozpoczęcie prac nad nowelizacją ustawy oraz przedłużenie terminu jej wdrożenia do końca 2020 r.). Zastrzeżenia samorządowców z byłego województwa jeleniogórskiego budzą taki zapisy jak np.: przetarg jako jedyna dopuszczalna forma wyłonienia podmiotu świadczącego usługi w zakresie odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, konieczność przekazywania zmieszanych odpadów komunalnych przeznaczonych do składowania wyłącznie do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych czy wprowadzenie systemu sankcji przy jednoczesnym ograniczeniu sposobu wykonania przez gminę i pozbawieniu jej możliwości wykorzystania dotychczasowych rozwiązań organizacyjnych. Zdaniem Komisji, nie należy wycofać się z wdrażania tej regulacji, ale istniejące instalacje powinny być uwzględniane w planach wojewódzkich.
Nowe perspektywy dla miast
Nową perspektywę finansową UE (2014-20), w zastępstwie Jana Olbrychta, posła do PE, omówił Arkadiusz Godlewski, przewodniczący RM Katowice. Obecnie trwają konsultacje publiczne ws. Wspólnych Ram Strategicznych. Celami programowania na lata 2014-2020 ma być: inwestowanie dla wzrostu i zatrudnienia (dla państw członkowskich z PKB poniżej 90% średniej wspólnotowej, wszystkie regiony europejskie, podzielone na trzy kategorie uwzględniające ich PKB w porównaniu do średniej wspólnotowej - mniej rozwinięte, przejściowe i bardziej rozwinięte) oraz Europejska współpraca terytorialna (regiony przygraniczne, obszary ponadnarodowe). Na Fundusz Spójności przewiduje się - 68.7 mld euro (Fundusz spójności zabezpieczy 10 miliardów na inwestycje TEN w ramach Inicjatywy „Łącząc Europę”), na regiony mniej rozwinięte - 162.6 mld euro, na regiony przejściowe - 39.0 mld euro, na regiony bardziej rozwinięte - 53.1 mld euro, na współpracę terytorialną - 11.7 mld euro, na dodatkowe środki dla regionów odległych - 0.9 mld oraz na inicjatywę „Łącząc Europę” na transport, energię i sieci szerokopasmowe - 40.0 mld euro. A. Godlewski przedstawił też wymiar miejski w pakiecie rozporządzeń dla polityki spójności 2014-2020. Jednym z ważniejszych zapisów jest zrównoważony rozwój obszarów miejskich - zintegrowane strategie dla rozwiązania problemów gospodarczych, środowiskowych, klimatycznych i społecznych. Do priorytetów inwestycyjnych będzie zaliczać się: promowanie rozwiązań niskoemisyjnych na obszarach zurbanizowanych i efektywność energetyczną w mieszkalnictwie i infrastrukturze publicznej, poprawę stanu środowiska miejskiego (rekultywacja terenów poprzemysłowych i redukcja zanieczyszczenia środowiska), mobilność na terenach zurbanizowanych i rewitalizację.
Na ostatnim posiedzeniu Zarządu ZMP w Poznaniu podjęto stanowisko w sprawie zintegrowanych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, w którym zawarty jest m.in. postulat przyjęcia rządowego programu operacyjnego, którego partnerem mogłyby być bezpośrednio wybrane miasta (obszary miejskie).
Joanna Proniewicz
