Z prac Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego

ZIELONA KSIĘGA METROPOLITALNA

Podczas posiedzenia Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego 27 czerwca br. odbyła się debata metropolitalna. Robert Gawłowski z ministerstwa administracji i cyfryzacji przedstawił prezentację podsumowującą konsultacje w sprawie „Zielonej księgi obszarów metropolitalnych”. Celem jej publikacji było uporządkowanie, toczącej się od lat debaty w tej sprawie, która do tej pory koncentrowała się wokół projektów ustaw. Chcieliśmy trochę uciec od przedmiotu sporu związanego z konkretnym modelem – dokonać wielowymiarowego przeglądu, czym może być metropolia w porównaniu do rozwiązań, jakie funkcjonują w Europie czy świecie. Otrzymaliśmy bardzo bogaty materiał, na podstawie którego będzie się toczyła dalsza dyskusja. - mówił minister Michał Boni, współprzewodniczący KWRiST ze strony rządowej.

Ministerstwo opublikowało dokument w kwietniu, do końca maja dając czas na konsultacje. Wzięło w ich udział wiele podmiotów, przede wszystkim publicznych, w tym samorządowych, ale również osób prywatnych czy firm – razem przesłano743 strony uwag. Wynika z nich, że przeważają zwolennicy tworzenia związków międzygminnych, ewentualnie gminno-powiatowych, modelem docelowym zaś jest utworzenie powiatu metropolitalnego, który wydaje się najlepszym rozwiązaniem. Jak mówił Gawłowski, proces ten powinien być oddolny; związki międzygminne miałyby powstawać w konkretnym celu – do wykonywania jednego lub kilku zadań. Może to być np. tworzenie wspólnych planów przestrzennych, przygotowywanie strategii rozwoju całego obszaru oraz usprawnienia w organizacji transportu publicznego. Konsultacje pokazały, że nie zyskała poparcia idea przyjęcia ustawy wyznaczającej, gdzie i jak mają powstać metropolie.

Zadania rządu

 Z kolei zadaniem administracji centralnej winno być wspieranie tego procesu przez np. tworzenie zachęt finansowych, które gwarantowałyby stałe źródło dochodu (np. subwencji metropolitalnej, udziału w podatku VAT czy zwrot części „janosikowego”). Proces ten miałby się zakończyć konsolidacją terytorialną i zarządzaniem obszarem metropolitalnym na poziomie powiatu w ciągu 5-7 lat. Wyznaczenie granic obszarów metropolitalnych powinno nastąpić zgodnie z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK). Uczestnicy konsultacji uznali też, że to premier – wydając rozporządzenie - powinien podejmować ostateczną decyzję  o utworzeniu nowej metropolii. Nie ma zamiaru budowania jednolitego schematu, raczej chcemy rozmawiać o funkcjach; ewentualny zestaw rozwiązań winien pozwalać w różnych częściach kraju na swobodny wybór narzędzi, by zwiększyć funkcjonalność czy efektywność, bez podważania czy niszczenia obecnych funkcji. Nie ma intencji narzucenia jakiegokolwiek rozwiązania. – zastrzegł Boni.

Wiceprezydent Łodzi, Hanna Zdanowska chwaląc ten sposób myślenia pytała, kiedy zacznie się rozmowa o podstawowych narzędziach, czyli np. możliwości wspólnego finansowania przedsięwzięć komunikacyjnych w świetle nowej perspektywy unijnej? Jako przykład obecnych problemów podała modernizację sieci torowisk na łódzkim obszarze metropolitalnym – sąsiedniej, biedniejszej gminy nie stać na taką inwestycję, a Łódź nie może jej pomóc. Zdaniem pani prezydent rozwiązaniem mogłoby być skierowanie środków finansowych na tego typu zadania z ministerstwa rozwoju regionalnego.

Prezes Związku Miast Polskich, Ryszard Grobelny z kolei uważa, że trzeba wybrać nie tylko model obszaru metropolitalnego, trzeba wybrać też drogę dochodzenia do niego i opowiedział się za koncepcją małych kroków, tym bardziej że to wymaga zmian w różnych dziedzinach życia samorządowego: od stworzenia możliwości ustrojowych, przez kwestie finansowe po zmianę przepisów, które dziś często zniechęcają wręcz do współpracy: Podam prosty przykład: przewozy publiczne międzygminne są dofinansowane, ale jak się gminy połączą w związek, to je stracą. Jaki jest więc argument za łączeniem się w związek? Nie ma – mówił prezydent Poznania. Deklarację dochodzenia małymi krokami do celu złożył minister Boni.

Na obawy gmin i powiatów, które nie znajdą się na obszarach metropolitalnych, że nie będą się mogły rozwijać i zabraknie dla nich pieniędzy, minister Boni ostro ripostował: Nikt tu nie ma takiej intencji. Od lat słyszę, że jak będą się rozwijali ci, którzy dają tak naprawdę wielki wkład w PKB, to zagrozi to innym. Nie zagrozi! Wszystko, co się zdarzyło w ciągu ostatnich kilku lat, pokazuje wręcz odwrotną tezę (…). Dlatego tak spokojnie - merytorycznie, a nie ideologicznie zaczęliśmy tę dyskusję. Nie dodawajmy tego wątku - apelował minister.

Nowy zespół „metropolitalny”

Na zakończenie debaty Komisja Wspólna powołała dodatkowy zespół, który będzie kontynuował prace nad wnioskami, które wynikają z konsultacji „Zielonej księgi”. Skład zespołu zostanie ustalony w ciągu tygodnia, tak by jeszcze w pierwszej połowie lipca mógł się zebrać i na kolejnym posiedzeniu Komisji Wspólnej przedstawić plan prac. Na posiedzeniu wrześniowym z kolei powinien przedstawić pierwszy draft opisu różnych metod i narzędzi prowadzenia działań oraz drogę legislacyjną, by zdążyć dopasować te narzędzia do nowego okresu finansowania. Jednak w centrum uwagi mają być korzyści dla obywateli, które wynikną z proponowanych rozwiązań.

Osobne robocze spotkanie odbędzie się w sprawie tych terenów, które nie znajdą się na obszarach metropolitalnych.

Zaopiniowane projekty

W części roboczej posiedzenia Komisja Wspólna zaopiniowała 24 projekty  aktów prawnych. Kilka projektów, które budzą jeszcze kontrowersje lub samorządowcy uważają, że można wypracować lepszą wersję przepisów, zostało skierowanych z powrotem do prac w zespołach roboczych Komisji, które wydadzą ostateczną opinię. Dotyczy to rozporządzenia w sprawie wydawania praw jazdy; nowelizacji ustawy (z 1963 roku!) o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych; ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie oraz projektu rozporządzenia dotyczącego planu zrównoważonego rozwoju pasażerskiego transportu kolejowego (w przewozach międzywojewódzkich i międzynarodowych).

Opiniując pozytywnie projekt rozporządzenia ministra finansów w sprawie sprawozdawczości budżetowej, samorządowcy domagali się, by sprawozdania finansowe, które odtąd będą musieli przysyłać co miesiąc (do tej pory raz na kwartał), resort publikował je również co miesiąc. Hanna Majszczyk, wiceminister finansów przystała na tę propozycję.

Ze względu na fakt, że ekonomia społeczna odgrywa coraz większą rolę, samorządowcy zgłosili chęć udziału przedstawicieli wszystkich korporacji wchodzących w skład Komisji Wspólnej w Zespole ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej (do tej pory był tam reprezentowany tylko ZMP oraz ZPP).

W dwóch przypadkach strona samorządowa postanowiła odstąpić od opiniowania: w przypadku projektu ministra sprawiedliwości tzw. ustawy deregulującej niektóre zawody oraz w przypadku projektu rozporządzenia przywracającego Wałbrzychowi status miasta na prawach powiatu. W tej pierwszej sprawie uznała słuszność zapisów deregulacyjnych, pomimo negatywnych opinii, dotyczących rozwiązań szczegółowych. Samorządowcy uznali jednak, że przyjęcie projektu nie pozbawi pracodawców możliwości stawiania warunków osobom, które będą chciały wykonywać dany zawód.

Konflikt wałbrzyski

Z kolei w kwestii przywrócenia Wałbrzychowi  statusu miasta na prawach powiatu samorządowcy nie doszli do porozumienia – dwa związki popierają ten projekt: ZMP i ZW RP; opinię negatywną przedstawił ZPP oraz ZGW RP, a wraz z UMP domagają się lepszego przygotowania tego rozporządzenia, ponieważ cały szereg warunków przywrócenia statusu miasta na prawach powiatu i zmniejszenia powiatu ziemskiego nie zostały spełnione, np. zasięgnięcie opinii powiatu ziemskiego. Związek Miast dodatkowo zwraca uwagę, że nie zostały rozwiązane wszystkie kwestie finansowe tej operacji, dotyczące nie tylko nie do końca uregulowanej sprawy przejęcia powiatowego długu, ale także finansowania dróg w mieście na prawach powiatu. Jeżeli Wałbrzych przejmie drogi, to oprócz ewentualnego zadłużenia, dostanie drogi krajowe i wojewódzkie na terenie miasta do utrzymania, bez żadnych na to pieniędzy.

Rudolf Borusiewicz, sekretarz generalny ZPP dodał, że w sprawie konieczności unormowania spraw finansowych strona samorządowa jest zgodna. Związek Powiatów stoi jednak na stanowisku, że nie da się cofnąć raz podjętej przez miasto decyzji. Po dziesięciu latach małżeństwa nie można sprawić, że na ślubnym kobiercu znów stanie panna młoda i kawaler. – ironizował. Polemizował z tym Roman Szełemej, prezydent Wałbrzycha, który przypomniał, że jego miasto przez 3 lata od wprowadzenia reformy samorządowej miało status miasta na prawach powiatu. Władze Wałbrzycha już rok po podjęciu błędnej decyzji o rezygnacji z niego, rozpoczęły starania o przywrócenie poprzedniego statusu. Dziś na 36 miast powyżej 100 tysięcy mieszkańców tylko Wałbrzych nie jest powiatem grodzkim. Prezydent Szełemej zadeklarował też przejęcie długu powiatowego, gdyż to było przyczyną braku pozytywnej decyzji w zeszłym roku. Procedurę trzeba po prostu odwrócić, ona już raz została przeprowadzona. – przekonywał prezydent Wałbrzycha, dodając, że w 2003 roku również dokonano zmiany sprzecznie z prawem.

Po długiej wymianie argumentów przez obie strony, minister Michał Boni zobowiązał się przedstawić ją Radzie Ministrów. Zgłosi on też – jako szef ministerstwa rekomendującego projekt rozporządzenia w tej sprawie - wniosek  do przewodniczącego Komitetu Stałego o spotkanie stron, które miałoby się odbyć przed posiedzeniem Rady Ministrów.

Plany zmian w polityce rozwoju

Przy opiniowaniu projektu nowelizacji ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Andrzej Porawski, sekretarz strony samorządowej zwrócił uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który w uzasadnieniu wskazał, że rozmaite przepisy, które pojawiły się przy okazji wykorzystania wielu miliardów środków pochodzących z Unii Europejskiej mają charakter wytycznych i innych tego typu” aktów bezprawia” – mówił. Tymczasem wytyczne, które nie są przecież powszechnie obowiązującymi aktami prawnymi, nie mogą rodzić skutków w obiegu prawnym. Chcę zwrócić uwagę, że samorządy boksują się w wielu wypadkach z tego typu wytycznymi, również w sądach. Wyrok Trybunału jest korzystny dla JST, dlatego – zdaniem samorządowców - w projekcie ustawy winny się znaleźć zapisy, które ten wyrok uwzględnią. Wiceminister rozwoju regionalnego, Paweł Orłowski wyjaśnił, że ze względu na kończący się okres programowania i skalę już wydanych pieniędzy, nowelizacja ustawy ma wąski zakres - poprawia tylko konkretny zapis, zakwestionowany przez TK, dotyczący trybu odwoławczego. Jednocześnie zapowiedział, że  jego resort planuje w kolejnym okresie programowania przygotować całkowicie nową ustawę o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (pod koniec lata powinny być gotowe założenia do ustawy). Komisja Wspólna, oczekując nowego projektu ustawy, postanowiła uzgodnić projekt nowelizacji.

Zmiany granic

Projekt rozporządzenia w sprawie ustalenia granic niektórych miast i gmin Komisja zaopiniowała pozytywnie, z wyjątkiem jednego przypadku, poszerzenia granic miasta Rzeszowa. Pomimo uchwał rad obu gmin, tj. Rzeszowa i Krasnego, które opowiedziały się za przyłączeniem sołectwa Malawa do Rzeszowa, konsultacje przeprowadzone z mieszkańcami pokazały, że są oni przeciwni tej zmianie, dlatego samorządowcy – szanując wolę mieszkańców - opowiedzieli się przeciw niej.

W sprawach różnych Marek Wójcik ze Związku Powiatów Polskich zaprotestował przeciwko demontażowi administracji zespolonej. Minister Boni powiedział, że w przyszłym tygodniu odbędzie się m.in. w tej sprawie spotkanie premiera Donalda Tuska z wszystkimi ministrami, którzy są istotni z punktu widzenia relacji rząd - samorząd.

Strona samorządowa zgłosiła swoich nowych przedstawicieli do Rady Infrastruktury Informacji Przestrzennej, do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska oraz do Rady Statystyki.

Na ostatnim przedwakacyjnym posiedzeniu Komisji Wspólnej, które odbędzie się 25 lipca br. przedmiotem debaty ustrojowej będzie opieka społeczna. Andrzej Porawski, sekretarz strony samorządowej zaproponował, by przed spotkaniem przekazać ekspertyzę dotyczącą właśnie opieki społecznej, przygotowywaną w ramach programu wsparcia eksperckiego strony samorządowej KWRiST. Minister Boni obiecał, że postara się, by była ona dostępna przed posiedzeniem.

                                                           Hanna Hendrysiak