Informacja o najważniejszych wnioskach z Raportu o stanie finansów JST
Stan finansów JST ulega szybkiemu pogorszeniu, które będzie jeszcze silniejsze po ujawnieniu się wszystkich skutków zmniejszenia się udziałów JST we wpływach z podatku PIT, którego samorządom nie zrekompensowano. Pogorszenie jest szczególnie widoczne w gwałtownym zmniejszeniu nadwyżki operacyjnej brutto (tzn. potencjału rozwojowego) i netto (tzn. możliwości podejmowania nowych inwestycji). [tabela na str. 8 Raportu]
Główne przyczyny pogorszenia to rosnące niedofinansowanie oświaty [str. 6 Raportu] oraz szybszy niż przyrost dochodów z PITu wzrost wydatków bieżących (ceny energii, materiałów i usług, koszty pracy, w tym wzrost płacy minimalnej).
Zmniejszenie wielkości nadwyżki operacyjnej – skutki
Spadek nadwyżki operacyjnej brutto prawie aż o 10 mld zł w ciągu jednego roku dobitnie potwierdza prawdziwość naszych ostrzeżeń, które przedstawiliśmy na Komisji Wspólnej Rządu i ST w ubiegłym roku. Niestety zostały one zlekceważone, co przejawiło się głównie poprzez niezrekompensowanie JST ubytków w ich udziale we wpływach z budżetu państwa w podatku PIT po uchwalonych latem 2019 r. zmianach w ustawie. Efekt jest widoczny przede wszystkim w znaczącym w stosunku do planu (65 mld zł) spadku poziomu inwestycji samorządowych (50,7 mld zł). Oznacza to spadek tempa rozwoju Polski oraz zmniejszenie wpływów budżetu państwa z podatku VAT i podatków dochodowych. Obywatele z jednej strony zyskali (mniejszy podatek), ale z drugiej stracili (mniej potrzebnych inwestycji w ich otoczeniu).
Wzrost zadłużenia JST – przyczyny i skutki
Po to, by dokończyć rozpoczęte inwestycje i wykorzystać pozyskane środki unijne pomimo spadku nadwyżki operacyjnej, te samorządy, które mają jeszcze zdolność kredytową, były zmuszone sięgnąć po nowe kredyty. Niestety okazuje się równocześnie, że środki wynegocjowane już z programów UE wymagają znacznie większego wkładu własnego, o czym przekonują się na kolejnych przetargach. Zmiana warunków rynkowych powoduje, że uzyskiwane obecnie oferty są średnio o kilkadziesiąt procent droższe, niż kalkulacje sprzed dwóch lat, gdy pozyskiwano środki unijne. Przyrost zadłużenia w roku 2019 wyniósł tylko 3,3 mld zł (do 79,4 mld), ale w roku 2020 JST zaplanowały zwiększenie długu o kolejne 20 mld zł. Skutkiem będzie dalszy spadek nadwyżki operacyjnej netto w kolejnych latach, co w przynajmniej połowie JST wyeliminuje możliwość rozpoczynania nowych inwestycji. Co więcej – w wielu miastach, gminach i powiatach będzie trzeba wprowadzać kolejne oszczędności w wydatkach bieżących, co może prowadzić do obniżenia jakości usług.
Analiza prognozy w rozbiciu na typ JST
Z aktualnych (styczeń 2020) danych z WPF, udostępnionych przez resort finansów, wynika, że w roku 2019 ujemną nadwyżkę operacyjną netto wykazało: 30 (prawie połowa) miast na prawach powiatu, 68 powiatów, i 865 gmin. W roku 2020 będą to już: 32 miasta na prawach powiatu, 78 powiatów i 1070 gmin. Tylu jednostek nie stać na nowe inwestycje. Aż 90 gmin i 10 powiatów ma ujemną nadwyżkę operacyjną brutto, to znaczy, że utraciły one jakiekolwiek możliwości rozwojowe.
Nadeszły zatem krytyczne lata dla rozwoju lokalnego, a rzeczywiste skutki obniżenia wpływów JST z podatku PIT, które wystąpią w pełni w roku 2021, jeszcze pogłębią ten stan rzeczy.
Co można zrobić by zmienić obecną sytuacje – plany/propozycje/postulaty ZMP
W poczuciu odpowiedzialności za dalszy los najbardziej udanej z polskich reform ustrojowych, za utrzymanie zdolności kreowania przedsięwzięć rozwojowych, zmierzających do poprawy jakości życia mieszkańców gmin, miast, powiatów i regionów, niezbędne jest:
- zrekompensowanie ubytków we wpływach JST z udziałów w podatku PIT,
- zwiększenie wydatków budżetu państwa na edukację i ochronę zdrowia, tak aby zmniejszyć obciążenie społeczności lokalnych skutkami rosnącego niedoszacowania części oświatowej subwencji ogólnej oraz niedofinansowania ochrony zdrowia przez NFZ.
Należy również w pełni pokrywać koszty realizacji zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz przestrzegać zasady przekazywania wystarczających środków na nowe zadania, rozumiane również jako zwiększenie zakresu czy podnoszenie wymagań dla zadań już realizowanych.
Pliki do pobrania